Tijd om interactie tussen reizigers een grotere rol in onze mobiliteit te geven!

Sybe Andringa: “Omdat individuele vrijheid hoog in het vaandel staat, proberen we het onmogelijke: iedereen op elk gewenst moment toegang geven tot alle mobiliteitsvoorzieningen. Vanuit deze denkwijze lag de focus de afgelopen decennia dan ook op het vergroten van het aanbod – meer infrastructuur, betere verbindingen en snellere routes. De laatste tijd wordt er steeds meer naar de vraagkant van mobiliteit gekeken en interactie tussen reizigers kan daarin een belangrijke rol spelen. In dit artikel leg ik uit hoe.”

Noodzaak voor andere reiskeuzes

Meer asfalt en rails zijn vaak geen duurzame oplossingen: het uitbreiden van deze infrastructuur leidt vaak juist tot meer gebruik ervan en biedt dus geen oplossing voor de toenemende vraag. Omdat ruimtegebrek, stikstofproblematiek en klimaatdoelen ervoor zorgen dat we niet oneindig kunnen bijbouwen, is de enige weg vooruit om meer te doen met de bestaande middelen. en Dat vraagt om een frisse blik op mobiliteit. Ook de Mobiliteitsvisie 2050 van het Ministerie van I&W beaamt dit. Het oplossen van mobiliteitsuitdagingen is niet langer een kwestie van ‘meer’, maar van slimmer gebruik maken van wat we hebben. Mobiliteit wordt zo een gedragsvraagstuk: hoe stimuleren we mensen om alternatieve keuzes te maken? En tegelijkertijd wordt het een organisatievraagstuk: hoe richten we onze maatschappij zo in dat mensen die keuzes kúnnen maken?

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Mensen zijn gewoontedieren, en de vaste structuren in onderwijs en werk laten vaak weinig ruimte om reistijden te spreiden of andere vervoermiddelen te kiezen. Voor een deel van de reizigers bestaat die flexibiliteit echter wel, en juist daar ligt een kans die we nu grotendeels onbenut laten. Vaak weet deze groep simpelweg niet wat er van hen verwacht wordt en weten ze onvoldoende over hun opties.

Stel dat reizigers de mogelijkheid zouden hebben om hun reisbewegingen onderling af te stemmen. Dat ze inzicht zouden hebben in het effect van hun reisbeweging op anderen, in welke alternatieven er zijn, en dat ze zouden worden gestimuleerd om deze ook te benutten. Dan kan de beperkte capaciteit eerlijk worden verdeeld onder degenen die het écht nodig hebben.

Gebrek aan interactie

In kleine, hechte groepen werkt afstemming bijna vanzelf. Huisgenoten verdelen klusjes onderling, vrienden bepalen wie de BOB is voor een avondje uit, en sportteams wisselen af in het wassen van de teamshirts. Ondanks schaarste – of het nu om tijd, middelen, of simpelweg motivatie gaat – zorgen informele afspraken en ongeschreven regels ervoor dat de lasten eerlijk worden verdeeld. Zo ontstaat een systeem waarin iedereen rekening houdt met elkaar en samenwerkt.

Maar zodra we uit die kleine groepjes stappen en onderdeel worden van het grote mobiliteitssysteem, lijkt dat onderlinge begrip en de samenwerking te verdwijnen. Mobiliteit wordt dan een kwestie van ‘ieder voor zich’. Mensen maken vooral keuzes op basis van hun eigen gemak, zonder rekening te houden met het effect op anderen in het verkeer. Dit leidt tot situaties waarin schaarste onnodig wordt versterkt, omdat iedereen op hetzelfde moment gebruik wil maken van dezelfde mobiliteitsvoorzieningen.

Neem als voorbeeld de auto- of OV-reiziger die vertrouwt op navigatie-apps. Die geven een optimale vertrektijd en route voor de individuele gebruiker aan. Zowel de NS-app als navigatie-apps voor automobilisten geven wel inzicht in de verwachte drukte, maar ze bieden geen suggestie voor hoe je andere reizigers zou kunnen helpen door andere keuzes te maken. Doordat deze interactie tussen reizigers ontbreekt, zal niemand zijn route, vertrektijdstip of vervoersmiddel zomaar aanpassen, zelfs als dat voor die reiziger geen probleem is.

Hetzelfde geldt voor parkeren: een automobilist rijdt vaak eerst naar een populaire bestemming en zoekt daarna pas naar de dichtstbijzijnde parkeerplaats. Vooraf afstemmen met andere bezoekers wie waar het beste kan parkeren, gebeurt niet of nauwelijks. Het gevolg: bezoekers parkeren zo dichtbij mogelijk, zelfs als ze iets verder hadden kunnen lopen. De resulterende zoektocht van andere bezoekers naar een vrije plek zorgt voor extra verkeersdrukte en onnodige uitstoot.

Een laatste voorbeeld gaat over duurzame reiskeuzes. Schaarste in CO2-uitstoot is minder voelbaar en wordt dus opgelegd middels reductiedoelstellingen. Reizigers moeten gezamenlijk die doelstellingen behalen. Toch hebben ze doorgaans geen idee in hoeverre hun reiskeuzes daar wel of niet mee in lijn zijn en wat dat betekent voor hoe veel anderen nog kunnen uitstoten. Ze worden dus nauwelijks uitgedaagd om duurzamere keuzes te maken, – niet, minder of anders reizen -, zelfs als dat voor die reiziger geen probleem is.

In al deze voorbeelden geldt: door het gebrek aan inzicht en interactie tussen reizigers benutten we de beperkte ruimte en middelen in het mobiliteitssysteem niet optimaal.

Engagement spaces

Wat als we het model van kleine groepsafspraken kunnen opschalen? Wat als reizigers beslissingen op elkaar kunnen afstemmen, ondanks dat ze elkaar niet kennen? Dit idee wordt in de wetenschap ‘engagement spaces’ genoemd – fysieke of digitale ruimtes waar mensen via vaste spelregels samen tot de beste keuzes komen. In deze engagement spaces wordt interactie gefaciliteerd. Reizigers begrijpen dan hoe gewild een schaarse voorziening is en worden gestimuleerd om flexibel te zijn en elkaar iets te gunnen.

In grote groepen reizigers die elkaar normaal gesproken niet spreken, ligt een digitale oplossing voor de hand. Laten we teruggaan naar de eerdergenoemde voorbeelden.

Stel je voor: een navigatie-app die je niet alleen de ideale route en vertrektijdstip laat zien, maar ook een alternatieve route of vertrektijdstip waarbij je kunt zien hoeveel andere reizigers er baat bij zouden hebben als jij die kiest.

Of denk aan een parkeerapp die vooraf inzicht geeft in de beschikbare parkeerplekken, waar bezoekers hun voorkeuren kunnen aangeven en zelfs plekken onderling kunnen ruilen. Een mindervalide persoon parkeert dichterbij, terwijl iemand die het niet erg vindt om te lopen wat verderop parkeert.

Ook voor duurzamere reiskeuzes kunnen engagement spaces een uitkomst zijn. Wellicht te beginnen in kleinere groepen – bijvoorbeeld werknemers van een bedrijf -, kan het onderling uitwisselen van “CO2-budget” een manier zijn om gezamenlijk afgesproken CO2-doelstellingen te behalen.

Op deze manier wordt afstemming tussen onbekenden mogelijk en krijgen reizigers de kans om het mobiliteitssysteem efficiënter en duurzamer te gebruiken. Dit levert soms ook voordelen op voor de individuele reiziger. Soms zorgt een andere route, vertrektijdstip, vervoersmiddel of parkeerplaats voor een comfortabelere, snellere of gezondere reis. In andere gevallen is dat niet zo en zal een extra duwtje nodig zijn om anderen iets te gunnen.

De gunfactor vergroten

Omdat sociale normen minder sterk zijn als mensen elkaar niet kennen, kan een extra prikkel nodig zijn om de gunfactor te vergroten. Een beloningssysteem kan hierbij helpen. Zo zouden gamification-elementen, zoals scores, animaties of geluiden, kunnen bijdragen aan de ervaring en reizigers net dat extra zetje geven om een ander iets te gunnen. Maar de vraag is of dit op zichzelf voldoende is om gedragsverandering te realiseren.

Een financiële beloning zou ook een optie kunnen zijn. Een bekend voorbeeld hiervan is spitsheffing of dalkorting. Dat voorbeeld laat zien dat financiële prikkels vaak op veel weerstand stuiten. Reizigers ervaren dit als een inperking van hun vrijheid. Ook voelt het oneerlijk voor personen die op een bepaalde tijd of locatie moeten reizen, zeker als zij een krap budget hebben.  Welgestelde reizigers kunnen meer betalen voor voorrang in het gebruik van schaarse voorzieningen, wat leidt tot ongelijkheid.

Een alternatief en eerlijker systeem is het gebruik van tokens binnen een gesloten ecosysteem. Deze tokens zouden worden toegekend aan reizigers die anderen iets gunnen – bijvoorbeeld een parkeerplek dichterbij, een optimalere route, of een populaire laadpaal. Reizigers kunnen hun verzamelde tokens op een later moment weer inwisselen voor voorrang op het gebruik van voorzieningen. Of ze kunnen ze inzetten voor gerelateerde voordelen, zoals prioriteit bij een slim verkeerslicht, korting op een laadbeurt, of zelfs een kop koffie op de eindbestemming.

Om zo’n token-systeem goed te laten werken, zou er een beheerpartij nodig zijn die de regels vaststelt en een partij die de boekhouding bijhoudt. Ook zou een partij sancties moeten kunnen opleggen wanneer iemand zich niet aan de spelregels houdt. Zo blijft het systeem eerlijk en aantrekkelijk voor iedereen.

Doordachte aanpak is nodig

Natuurlijk is de werkelijkheid vaak complexer dan de theorie en is er dus een doordachte aanpak nodig. Het systeem moet ‘foolproof’ zijn, zodat een reiziger geen tokens ontvangt voor een keuze die niet bijdraagt aan het eerlijk en effectief verdelen van weg-, OV-, parkeer-, laad- of CO2-capaciteit. Ook moet het kunnen omgaan met verschillende reizigersbehoeften. Denk aan mindervalide reizigers die extra parkeerprioriteit nodig hebben of forenzen die door hun werktijden weinig keuzevrijheid hebben om buiten de spits te reizen. Bovendien bestaan er vaak al prijsprikkels in de genoemde voorbeelden – bijvoorbeeld een hoger tarief voor aantrekkelijkere parkeerplaatsen. Dus zal er goed bekeken moeten worden hoe een tokensysteem hier een aanvulling of vervanging voor kan zijn.

Daarom moet een dergelijk systeem uitgebreid worden getest en gesimuleerd voordat het in gebruik kan worden genomen. Bij Connekt zien we veel potentie in engagement spaces en willen we een stap verder gaan om deze ambitie werkelijkheid te maken. We zetten ons de komende tijd verder in om de mogelijkheden van slimme afstemming en interactie te ontdekken. Daarvoor zoeken we een groep Connekt-leden die dit concept samen willen doorleven en verrijken. Samen kunnen we dit innovatieve idee namelijk dichter bij de praktijk brengen – en daarmee komen tot efficiëntere, eerlijkere en duurzamere mobiliteit voor iedereen.

Wil jij hierover meedenken? Neem dan contact met mij op via onderstaand mailadres!

Connekt bestaat dit jaar 25 jaar! Wil je hier meer over weten?

Bezoek dan onze speciale themapagina 25 jaar Connekt!